Nhân chi sơ tính bản gì?

Câu hỏi này bắt đầu xuất hiện trong đầu mình từ khi tìm hiểu về tâm lý học. Mình đã có một khoảng thời gian tin rằng bản năng con người làm chúng ta tham lam và mọi hoạt động chỉ để phục vụ cho bản năng đó. Chúng ta ăn thịt, tạo ra các cộng đồng (như công ty, đoàn thể) để chinh phục các ý muốn cá nhân, tập thể hoặc nhân văn hơn, "cho loài người". Những nhân cách đẹp được thể hiện ra bên ngoài thực tế là để tạo ra thức ăn cho cái tôi, để cảm thấy bản thân mình tốt đẹp hơn người khác. Chúng ta hành động đa phần dựa trên vô thức, và vô thức phục vụ cho bản năng nên những tính cách tốt đẹp chỉ được xây dựng bằng sự tu tập, thực hành để tạo nên những thói quen và tư duy vượt qua bản năng đó. Và thế là mình tin rằng "Nhân chi sơ tính bản ác".

Có một giai đoạn, mình đã trải nghiệm một mối quan hệ và niềm tin ấy bắt đầu thay đổi. Mình nhận ra mỗi con người điều có những tổn thương hình thành nên tính cách và các niềm tin về cuộc sống, và điều mà mỗi con người luôn tìm kiếm là sự yêu thương, được yêu thương. Một cách tự nhiên, không ai trong chúng ta muốn thấy hay trải nghiệm những nỗi đau khổ, ngược lại, lương tâm chúng ta hướng về chân thiện mỹ trong cuộc sống. Và thế là mình lại tin rằng "Nhân chi sơ tính bản thiện".

Vậy "tính bản" gì mới là đúng?

Sau một khoảng thời gian trải nghiệm cuộc sống (dù không nhiều), mình cho rằng bản chất con người chẳng phải thiện hay ác mà chúng ta chỉ đơn giản là đang lớn lên một cách rất bản năng như một loài động vật thông thường, với bản năng sinh tồn và bản năng duy trì nồi giống là chính. Từ khi chưa hoàn thiện hệ thống nhận thức, sự "thiện/ác" của mỗi người được nuôi dưỡng bởi môi trường xung quanh - cụ thể là cách chúng ta phản ứng lại thế giới này, vì chúng ta còn chẳng biết "thiện/ác" là gì, chỉ có thể quan sát và bắt chước những cách phản ứng của mọi người xung quanh. Đến khi hoàn thiện hệ thống nhận thức, chúng ta bắt đầu nắm giữ một năng lực tiềm tàng đó là "sự tự do lựa chọn". Chúng ta có quyền quyết định và lựa chọn hành động của bản thân để phản ứng lại những hiện tượng xảy ra quanh mình, và chỉ khi đó, chúng ta mới có quyền lựa chọn "thiện" và "ác".

Quyền "tự do lựa chọn" cho bản thân năng lực thoát ra khỏi những chi phối của cảm xúc, thay đổi những thói quen, hành động vì một mục đích có lý trí. Tùy vào định nghĩa và sự thấu hiểu "thiện/ác" mà quyết định nơi con người mình thuộc về, vượt qua bản năng và đi theo lương tâm mình.

Tuy nhiên, định nghĩa "thiện/ác" đi từ một khái niệm đơn giản từ khi chúng ta còn bé, nó dần trở nên phức tạp và khó xác định hơn khi chúng ta bước vào những vùng xám giữa 2 ranh giới đó. Thông thường, mỗi người sẽ tự lựa chọn một mức độ chuẩn mực thiện ác để thỏa hiệp với lương tâm và sống với nó trong một cộng đồng có tư duy tương tự. Chỉ khi con người chúng ta ngày càng minh triết thì sẽ càng nhìn ra bản chất của những hiện tượng này trong cuộc sống, chuẩn mực và các sự lựa chọn của chúng ta sẽ càng lương thiện.

Vì vậy, chúng ta có thể sẽ giận và chỉ trích một người bởi vì họ "ác" do họ chủ động chọn lựa chọn đó, nhưng chúng ta cũng có thể sẽ bao dung họ vì họ chưa đủ năng lực và sự minh triết để thoát ra khỏi những niềm tin vững chắc từ môi trường sống tạo ra. Việc bao dung này cũng sẽ do bản thân chúng ta lựa chọn nếu chúng có đủ "năng lực" lựa chọn nó.

- Nhiên Lê -