Ý nghĩa chủ quan của cuộc sống

Ý nghĩa của cuộc sống là gì?

Đây là câu hỏi được hai trường phái Hiện sinh và Tất định tranh cãi nhau trong suốt hàng thế kỉ qua. Trường phái Tất định (Determinism) sẽ cho rằng mọi thứ diễn ra đều đã được sắp đặt trước nên dù làm gì thì điều đó cũng đã được định sẵn kết quả. Ngược lại, trường phái Hiện sinh (Existentialism) cho rằng mỗi cá thể được sinh ra trong vũ trụ là trống rỗng và vô nghĩa một cách khách quan, vì vậy mỗi người đều có thể đặt cho cuộc đời mình một ý nghĩa và sống vì nó.

Sau nhiều cuộc trò chuyện về chủ đề này, có lẽ mình đã tìm ra được cho riêng mình một câu trả lời phù hợp. Đầu tiên, mình sẽ nghiêng về phía tư duy Hiện sinh. Là một người luôn đề cao năng lực cá nhân thì mình luôn tin rằng một người có năng lực sẽ có thể làm chủ cuộc sống của chính mình, không bị bất cứ niềm tin tất định nào chi phối và thả trôi theo số phận. Xét về khía cạnh tất định, mình vẫn tin vào Luật nhân quả - một khái niệm củng cố cho thuyết Tất định, khi nhân được gieo trước và quả là thứ tất yếu xảy ra sau. Nói cách khác, những thứ đang và sẽ diễn ra sẽ được định sẵn bởi các hành động đã diễn ra. Tuy 2 khái niệm này có vẻ như đối nghịch và xung đột nhau nhưng mình đã được khai sáng bởi một khái niệm “màu xám”, không chỉ tồn tại 2 lựa chọn hiện sinh và tất định mà ở giữa chúng là một sự giao thoa tuyệt vời - tự do ý chí.

Khi chúng ta lái xe với vận tốc khoảng 50km/h, một chướng ngại vật đột nhiên xuất hiện trước đầu xe sẽ có một kết quả tất định - bị chúng ta đâm vào. Nhưng trong trường hợp khác, một chướng ngại vật xuất hiện phía trước chúng ta 5m thì tại thời điểm này, chúng ta có đủ thời gian để nhận thức và đưa ra quyết định xử lý tình huống. Đây là vùng màu xám mà mình muốn nói đến - chúng ta có quyền quyết định hành động tại hầu hết thời điểm trong cuộc sống. Việc đổ lỗi cho số phận phần lớn đến từ những cá nhân bỏ cuộc, không dám chịu trách nhiệm ra quyết định thay đổi cuộc sống này, còn việc đổ lỗi có vẻ tiện lợi và đỡ tổn thương hơn.

Nếu có những phản bác với luận điểm rằng "quyết định của chúng ta cũng đến từ nền tảng tất định, quá khứ tạo nên tư duy, năng lực và tâm lý của chúng ta hiện tại", mình sẽ đồng ý nhưng không hoàn toàn. Việc một con người được tạo nên từ thế giới xung quanh là điều tất yếu nhưng việc họ lựa chọn hành động không hẳn đến từ điều đó. Họ nhận thức được sự lựa chọn, có thời gian lựa chọn, có quyền lực lựa chọn, và có rất nhiều lần lựa chọn. Họ chọn vô số lựa chọn trong đời và chỉ một số ít trong số chúng là bị chi phối hoàn toàn bởi bản năng vô thức. Vì thế, mỗi người hoàn toàn có thể làm chủ cuộc sống của bản thân khi nhận ra chính mình có quyền lực lựa chọn.

Ý nghĩa chủ quan hay Vô nghĩa khách quan?

Một cách rất hợp lý, mình tin rằng về mặt khách quan, mọi thứ tồn tại trong vũ trụ này đều vô nghĩa. Chúng ta được sinh ra và mất đi một cách tự nhiên, có thể lặp lại vô số lần trong không thời gian vĩnh hằng của vũ trụ. Một đời người sẽ chỉ là khoảng 80 năm trong khoảng thời gian vô tận đó. Ngay cả khi có trở thành vĩ nhân thay đổi thế giới, thì chỉ sau vài trăm hoặc vài ngàn năm, điều đó sẽ chẳng còn là gì cả. Vậy ý nghĩa của sự tồn tại là gì? Nếu nhìn vào sự thật khách quan đó, chúng ta cũng chẳng tiếc sống làm gì vì đến cuối cùng, mọi thứ đều vô nghĩa.

Tuy nhiên, thứ có thể cứu rỗi chúng ta thoát khỏi hố sâu vô nghĩa khách quan đó chính là những ý nghĩa chủ quan mà bất cứ ai cũng có thể đặt cho cuộc sống của chính mình. Bạn đang sống vì điều gì? Mình đang sống vì sự tự do, hạnh phúc của bản thân và người thân bạn bè trong cả hiên tại và tương lai. Họ cho mình ý nghĩa tồn tại và mình biết ơn vì họ tồn tại. Và chỉ thế thôi, cuộc sống của chúng ta đã có ý nghĩa. Chúng ta tràn đầy động lực và sức mạnh lao vào xã hội để chiến đấu mỗi ngày vì điều đó. Dẫu biết một ngày nào đó chính chúng ta và cả họ đều không còn tồn tại nhưng cũng chẳng quan trọng. Điều đó làm nên chúng ta, làm nên con người. Ở thời điểm hiện tại, mình chọn làm người “vô minh” để thấy được ý nghĩa của cuộc sống này, dù chỉ là một ý nghĩa chủ quan.

-Nhiên Lê-